Problemy związane z niezgodnością pomiędzy antygenami grup krwi występują dziś stosunkowo rzadko. Czasem pojawia się jednak problem zrealizowanego konfliktu serologicznego. W niektórych przypadkach bywa on śmiertelny dla dziecka bądź też kończy się groźnymi powikłaniami. Na czym polega konflikt serologiczny i jak jemu zapobiec? Odpowiedź znajdziesz w tym artykule.
Co to jest konflikt serologiczny?
Każda krwinka czerwona w naszym organizmie ma wiele antygenów (takich jakby znaków rozpoznawczych). Istnieją pomiędzy nami różnice w układzie tych znaków. Najczęstszym antygenem jest antygen D. Konflikt serologiczny powstaje w sytuacji, gdy między matką a dzieckiem dochodzi do niezgodności antygenów obecnych na krwince czerwonej, najczęściej w układzie RhD. W efekcie organizm matki wytwarza przeciwciała, które są skierowane przeciwko komórkom maleństwa. Warto dodać, że konflikt serologiczny jest niebezpieczny zwłaszcza w przypadku kolejnych ciąż. Takich antygenów na krwince jest bardzo wiele np. Kell, Duffy, układ NMS
Konflikt serologiczny – przyczyny
Konflikt serologiczny powstaje, gdy:
- u matki występują cechy antygenowe „d” (RhD-), a u ojca – antygeny „D” (RhD+),
- organizm dziecka dziedziczy po ojcu układ antygenów,
- krew dziecka w pewnej ilości trafia do organizmu jego matki.
Najczęściej do konfliktu serologicznego dochodzi podczas porodu. Związane jest to z tym, że wówczas najłatwiej jest się przedostać się krwi z ciała dziecka do układu krwionośnego matki (zjawisko przecieku matczyno-płodowego). W efekcie wytwarzają się przeciwciała, które stanowią zagrożenie dla rozwijającego się płodu – zjawisko to nosi miano „immunizacji”. Konsekwencją może być pojawienie się u dziecka niebezpiecznej choroby hemolitycznej.
Ważne jest to, że przeciwciała anty-D pozostają w organizmie matki na zawsze. Z tego powodu istnieje ryzyko powstania konfliktu serologicznego w kolejnych ciążach, jeszcze przed porodem. Wówczas jest on niebezpieczny dla dziecka.
Na czym polega konflikt serologiczny?
W sytuacji, gdy antygen dziecka jest dodatni (RhD+), matka posiadająca ujemny antygen (RhD-) może się na ten pierwszy „uczulić”. Układ immunologiczny kobiety uznaje wówczas taki element za wrogi i zaczyna wytwarzać przeciwko niemu przeciwciała. Do matczynego krwiobiegu może dostać się jedynie 0,2 ml krwi płodu, aby ów proces został zapoczątkowany. Mówi się zatem, iż konflikt serologiczny jest swego rodzaju reakcją immunologiczną, która zachodzi między przeciwciałami wytwarzanymi w organizmie matki, a antygenami krwinek płodu.
Jak rozpoznać konflikt serologiczny?
Aby zdiagnozować konflikt serologiczny należy oznaczyć grupę krwi matki i to najpóźniej do 12. tygodnia ciąży. Ojciec również powinien sprawdzić, jaką ma grupę krwi. Jeśli lekarz stwierdzi, że u matki występuje RhD -, rekomenduje się oznaczenie poziomu przeciwciał odpornościowych (pośredni odczyn antyglobulinowy tj, odczyn Coombsa) , które o ile są obecne mogą zaatakować czerwone krwinki płodu. Dzięki temu można oszacować ryzyko pojawienia się konfliktu serologicznego. U przyszłych mam, u których wykryto Rh-, powtarza się również badanie poziomu przeciwciał pod koniec II i III trymestrze ciąży, o ile pacjentka nie dostała profilaktycznie immunoglobuliny anty-D.
Jak leczyć konflikt serologiczny? Jak jemu zapobiec?
W momencie, gdy wykryje się konflikt serologiczny, kobieta musi pozostawać cały czas pod kontrolą lekarską. Należy wówczas regularnie wykonywać specjalistyczne badania USG w położnictwie. Jeśli komórki dziecka zostaną zaatakowane przez przeciwciała anty-D, mogą zacząć się rozpadać. Może dojść wówczas do niedokrwistości, niedotlenienia oraz uszkodzenia różnych organów. W sytuacji, gdy w wyniku konfliktu serologicznego dojdzie do rozwoju choroby hemolitycznej u płodu, powikłanie to może być leczone wewnątrzmacicznie przetoczeniem specjalnie przygotowanej krwi płodowi. Po porodzie dziecko poddaje się fototerapii, a czasem nawet transfuzji krwi.
Aby zapobiec powikłaniom, w przypadku wykrycia zestawienia konfliktowego w zakresie układu RhD podaje się kobietom immunoglobulinę anty-D około 28tygodnia ciąży. Dzięki niej można zneutralizować komórki płodowe w krwi matki, zanim jej organizm uzna je za wrogie oraz zacznie produkować odpowiednie przeciwciała. Immunoglobulinę anty-D należy podawać po porodzie w sytuacji gdy dziecko odziedziczy antygen D po ojcu czy jest RhD +, lub profilaktycznie w trakcie ciąży. Niestety nie istnieje profilaktyka dla innych antygenów krwinkowych niż antygen D.
Czy istnieją nieinwazyjne metody pozwalające oznaczyć antygen D u płodu jeszcze w łonie matki?
Tak, istnieje możliwość pobrania krwi matczynej i oznaczenia płodowego antygenu D nieinwazyjnym testem genetycznym z pozakomórkowego wolno krążącego DNA płodowego. Można go wykonać po 12tygodniu ciąży. Jest to pewne rozwiązanie zwłaszcza u pacjentek z obecnymi przeciwciałami , których wzrost miana w trakcie ciąży nie zawsze wiąże się z rozwijaniem choroby hemolitycznej płodu lub przed kwalifikacją do podania profilaktycznego immunoglobuliny w ciąży